Cuireadh tús le staitisticí na hÉireann a thiomsú sa chéad leath den 19ú haois, mar shampla:
Nuair a bunaíodh an Stát sa bhliain 1922, bunaíodh Brainse Staidrimh sa Roinn Tionscail agus Tráchtála nua-bhunaithe. Bhí an Brainse seo freagrach as staidrimh oifigiúla a thiomsú suas go dtí 1949.
Bunaíodh an Phríomh-Oifig Staidrimh sa bhliain 1949. Chun a neamhspleáchas ar chúrsaí staitistiúla a chinntiú, rinneadh Oifig ar leithligh di a bhí ceangailte le Roinn an Taoisigh. Leis na hAchtanna Staidrimh, 1926 agus 1946, tugadh an bonn reachtúil chun staidrimh a thiomsú suas go dtí 1994.
An 1 Samhain 1994, tháinig an tAcht Staidrimh, 1993 i bhfeidhm, ag soláthar bonn nua-aimseartha chun staidrimh oifigiúla a thiomsú agus a scaipeadh.
Áirítear ar fhorálacha an Achta Staidrimh, 1993:
Tá sainordú dlí na hoifige bunaithe ar an Acht Staidrimh, 1993 agus ar Rialachán AE 223/2009 agus foráiltear dúinn na nithe seo a leanas a dhéanamh:
Is é an príomhchúram atá orainn faoin sainordú seo ná faisnéis neamhspleách, oibiachtúil, ábhartha iontaofa agus ar ardchaighdeán a sholáthar ar bhonn macánta agus trédhearcach. Déanaimid an méid seo chun cloí leis an sainordú agus, chomh tábhachtach céanna, chun tacú le sochaí eolach a chruthú do mhuintir na hÉireann
Tá ról tábhachtach ag staidrimh i gceapadh, i gcur i bhfeidhm agus i monatóireacht beartas poiblí agus clár ar leibhéil náisiúnta, réigiúnacha agus áitiúla. Agus ár sainordú á chomhlíonadh againn, cuirimid staidrimh ar fáil chun freastal ar riachtanais an Rialtais agus an phobail náisiúnta agus idirnáisiúnta níos leithne (i.e. gnó, AE, eagraíochtaí idirnáisiúnta, na meáin, oideachas, taighdeoirí, agus an pobal i gcoitinne) le haghaidh faisnéise neamhchlaonta agus ábhartha maidir le dálaí sóisialta agus eacnamaíocha.
Is é an Misean atá ag an bPríomh-Oifig Staidrimh ná chun:
I Ráiteas Misin na Príomh-Oifige Staidrimh, atá inár Ráiteas Straitéise 2020-2023, léirítear ár dtiomantas chun freastal ar riachtanais na sochaí maidir le faisnéis staidrimh:
Léargas Neamhspleách do chách
Tá gné idirnáisiúnta suntasach ag baint le hobair na Príomh-Oifige Staidrimh freisin trí staidrimh a sholáthar a d'fhéadfaí a chur i gcomparáid go díreach le sonraí comhfhreagracha do thíortha eile (féach Caidreamh Idirnáisiúnta [en]).
Is fíor é seo go háirithe maidir lenár rannpháirtíocht sa Chóras Staidrimh Eorpach (CSE) [en]. Is é freastal ar riachtanais an AE an fachtóir is tábhachtaí a mhúnlaíonn forbairt obair na Príomh-Oifige Staidrimh ó na 1970idí. Ónár n-aontachas leis an gComhphobal Eorpach sa bhliain 1973 tá clár oibre na Príomh-Oifige Staidrimh beagnach tiomáinte go hiomlán ag riachtanais éigeantacha Threoracha agus Rialacháin an AE.
Leagtar amach na bunphrionsabail agus na rialacha maidir leis an gcaoi ar cheart don Chóras Staidrimh Eorpach feidhmiú i Rialachán 223/2009 arna leasú le Rialachán 2015/759. Soláthraítear na bunphrionsabail agus na rialacha maidir le:
Ina theannta sin, éilítear freisin gur cheart go mbeadh táirgeadh staidrimh Eorpaigh á rialú ag na prionsabail a bhaineann le neamhchlaontacht, iontaofacht, ábharthacht, éifeachtúlacht costais, rúndacht staidrimh agus trédhearcacht. Léiríonn na prionsabail seo dea-chleachtas a bhfuil glacadh leis go hidirnáisiúnta maidir le staidrimh oifigiúla a tháirgeadh.
Leagtar síos ceanglais staidrimh an AE i reachtaíocht atá sonrach don earnáil; tá an chuid is mó díobh éigeantach ar bhallstáit faoi Rialacháin agus Treoracha na Comhairle. Tá na príomhfhorálacha liostaithe ar http://ec.europa.eu/eurostat/web/european-statistical-system/legislation-in-force [en].
Aithnítear an Cód Cleachtais um Staidreamh Eorpach [en] faoi Rialachán 223/2009 arna leasú faoi 2015/759. Anseo, leagtar amach na prionsabail trínar cheart d'Institiúidí Staidrimh Náisiúnta laistigh den AE feidhmiú. Sa chód seo, cuimsítear 15 phrionsabal maidir le neamhspleáchas gairmiúil, rúndacht staidrimh, agus cáilíocht, neamhchlaontacht agus oibiachtúlacht na staidreamh oifigiúil.
Agus a shainordú á chomhlíonadh aige, cuireann an Phríomh-Oifig Staidrimh na caighdeáin agus an mhodheolaíocht staidrimh is fearr i bhfeidhm, agus cloíonn sí leis na caighdeáin ghairmiúla is airde maidir le neamhchlaontacht, ionracas agus neamhspleáchas. Ina measc seo tá Caighdeán um Scaipeadh Sonraí Speisialta de chuid an IMF (SDDS) [en].Glacann an Oifig go hiomlán le Bunphrionsabail na Náisiún Aontaithe maidir le Staidrimh Oifigiúla [en]. Cosnaíonn go dian an Phríomh-Oifig Staidrimh rúndacht na sonraí a chuireann freagróirí suirbhé ar fáil agus, faoi mar a leagadh béim orthu cheana féin, tá sé sin faoi ráthaíocht dhlíthiúil faoin Acht Staidrimh, 1993 (féach Cód Cleachtais um Rúndacht Staitistiúil).
Tá an mhodheolaíocht a úsáideadh chun staidrimh a thiomsú ar fáil ar an spás Suirbhéanna & Modheolaíocht ar shuíomh gréasáin na Príomh-Oifige Staidrimh. Tá tuilleadh sonraí ar fáil ar iarraidh. I mbeagnach gach cás cuireann an Oifig modheolaíocht i bhfeidhm atá comhchuibhithe ar leibhéal an AE chun staidrimh an Chomhphobail a tháirgeadh.
Tá tiomantas na Príomh-Oifige Staidrimh maidir le cáilíocht na staidrimh arna dtáirgeadh agus arna scaipeadh leagtha amach ina ráiteas cáilíochta (féach Central Statistics Office Quality Statement (PDF 101KB) ). Leis an Acht Staidrimh, 1993, tugtar údarás don CSO measúnú a dhéanamh ar acmhainneacht staidrimh na dtaifead a choinníonn údaráis phoiblí eile agus chun a chinntiú go mbainfear an acmhainn seo amach; mar sin, tá rochtain indíreach ag an bPríomh-Oifig Staidrimh ar bhonn reachtúil ar shonraí ar dhaoine aonair agus ar ghnólachtaí a bhailítear chun críocha riaracháin. Tháinig Prótacal Sonraí na Príomh-Oifige Staidrimh i bhfeidhm i mBealtaine 2005 maidir le conas a bhainistíonn sonraí a bhaineann leis an bPríomh-Oifig Staidrimh agus nach mbaineann a chomhcheangal. Sa Phrótacal, cumhdaítear aon obair a dhéantar laistigh den Phríomh-Oifig Staidrimh chun teacht leis na taifid aonair atá i ndá bhailiúchán sonraí nó níos mó, agus a eascraíonn ceann amháin ar a laghad ó lasmuigh den Oifig. Clúdaítear freisin aon chúnamh a fhéadfaidh an Phríomh-Oifig Staidrimh a thabhairt d'údaráis phoiblí eile chun a chur ar a gcumas bailiúcháin sonraí a nascadh leo chun críocha staidrimh. Tá a beartas maidir le Staidrimh Oifigiúla agus Cosaint Sonraí leagtha amach ag an bPríomh-Oifig Staidrimh freisin ; tá sé mar aidhm ag an doiciméad dearbhú a sholáthar do gach soláthraí sonraí faoi na cosaintí a chuirtear i bhfeidhm san Oifig maidir le rúndacht staidrimh agus cosaint sonraí. Tá achoimre ar Bheartas Bainistíochta Sonraí na Príomh-Oifige Staidrimh ar fáil ar shuíomh Gréasáin an CSO.
Sa tuarascáil chaighdeánach maidir le modhanna agus cáilíocht, cuirtear faisnéis ar fáil d'úsáideoirí maidir leis an modheolaíocht atá i bhfeidhm i limistéar an tsuirbhé áirithe mar aon le measúnú ar cháilíocht an aschuir suirbhé a tháinig as. Tá rannáin sna tuarascálacha ar fhaisnéis ghinearálta maidir leis an suirbhé, le faisnéis faoi choincheapa staidrimh agus le táirgeadh staidrimh agus maidir le faisnéis faoi cháilíocht. Cuirtear tuarascálacha caighdeánacha maidir le modhanna agus cáilíocht ar shuíomh gréasáin na Príomh-Oifige Staidrimh faoi modheolaíocht.
Tá ról foirmiúil comhordaithe ag an bPríomh-Oifig Staidrimh ar fud na seirbhíse poiblí maidir le staidrimh oifigiúla . Tá an ról comhordaithe seo leagtha amach i gcomhthéacs dlíthiúil i reachtaíocht náisiúnta agus i reachtaíocht an AE (Rialachán Uimh. 223/2009 ón CE agus Rialachán 2015/7592 ). Déanfar staidrimh a tháirgtear laistigh den Córas Staidrimh na hÉireann (ISS) a mheasúnú i gcoinne Chód Cleachtais Chóras Staidrimh na hÉireann. Déanfar staidrimh a mheasfar a bheith ag cloí leis an gcód a ainmniú mar staidrimh oifigiúla agus féadfar iad a fhoilsiú faoin lógó Chód Cleachtais Chóras Staidrimh na hÉireann.
Cuireadh an Phríomh-Oifig Staidrimh ar bun chun fíricí faoi shochaí agus geilleagar na hÉireann a chur ar fáil atá neamhspleách, cruinn agus infhíoraithe. Tá sé de neamhspleáchas ag an oifig ábhar anailíse staidrimh a fhoilsiú gan bheann ar a gcuirtear in iúl leis na sonraí sin agus tá an neamhspleáchas sin cosanta faoin dlí.
Tá ár ngealltanas chun rúndacht sonraí a chosaint ar cheann de na bunphrionsabail lárnacha maidir le hobair na hoifige agus tá sé mar bhonn faoi na cosaintí cumhdaithe i ndlí na hÉireann agus i ndlí an Aontais Eorpaigh.
Breathnaigh thart ar ár rannán Iontaoibhe agus Trédhearcachta chun níos mó a fhoghlaim faoin gcúis go mbailíonn an oifig sonraí, ar an modh ina ndéantar sin, ar a leagtar de chúram ar an oifig faoin dlí agus ar an ráthaíocht faoin dlí maidir le cosaint sonraí agus le rúndacht. Mínítear freisin faoi na gnáis ghéara seiceála atá i bhfeidhm agus faoi na caighdeáin idirnáisiúnta a gcloítear leo ionas go gcruthaítear ábhar staitistice ar an gcaighdeán is airde.
Déantar cur síos ar shuíomh agus ar shonraí teagmhála na Príomh-Oifige Staidrimh ar fáil anseo.
D'fhonn riachtanais agus tosaíochtaí na n-úsáideoirí náisiúnta a mheas, tá roinnt Grúpaí Idirchaidrimh Úsáideoirí á n-oibriú ag an Oifig maidir le raon ábhar. Tá na Grúpaí liostaithe ar shuíomh gréasáin na Príomh-Oifige Staidrimh.
Tá struchtúr bainistíochta sinsearaí na Príomh-Oifige Staidrimh comhdhéanta d’Ard-Stiúrthóir agus Stiúrthóireacht. Tá réimsí staidrimh ar leith le feiceáil sna Stiúrthóireachtaí, ach tá méid shuntasach comhoibrithe agus idirghníomhaíochta idir na Stiúrthóireachtaí agus na Rannóga. Déantar cur síos ar leaganacha nuashonraithe d’fhreagrachtaí na Stiúrthóireachta agus na Rannóige ar http://www.cso.ie/en/aboutus/whoweare/organisationstructure/ .
Pá ciorclán 14-2024 – Cur i bhfeidhm coigeartú pá an 1 Deireadh Fómhair 2024
Scála Pá na Príomh-Oifige Staidrimh ar 1 Deireadh Fómhair 2024
Ceapadh an tAcht um Brústocaireacht a Rialáil, 2015 chun faisnéis a sholáthar don phobal faoi cé atá ag brústocaireacht faoi céard. Tá tuilleadh eolais ar fáil ar www.lobbying.ie.
Le hAlt 6 (4) den Acht, ceanglaítear ar gach comhlacht poiblí liosta d'oifigigh phoiblí ainmnithe an chomhlachta a fhoilsiú. Is é cuspóir an liosta:
Tá na hoifigigh phoiblí atá ainmnithe sa Phríomh-Oifig Staidrimh liostaithe ar an láithreán gréasáin anseo [en].
Bunaíodh an Bord Náisiúnta Staidrimh ar bhonn neamhreachtúil ar dtús sa bhliain 1986. Bunaíodh é ar bhonn reachtúil nuair a tháinig an tAcht Staidrimh, 1993 i bhfeidhm i mí na Samhna 1994. Is í an fheidhm atá aige, atá leagtha amach san Acht, treoir straitéiseach na Príomh-Oifige Staidrimh a threorú agus, go háirithe:
Tá ochtar ball ag an mBord. Is ionadaithe sinsearacha ón Roinn Airgeadais agus ó Roinn an Taoisigh iad beirt acu. Ainmnítear cúigear, ainmníonn an Taoiseach beirt agus ainmníonn eagraíochtaí atá ionadaíoch d'úsáideoirí staidrimh oifigiúla agus soláthraithe faisnéise faoin Acht an triúir eile. Is comhalta ex officio den Bhord é Ard-Stiúrthóir an Phríomh-Oifig Staidrimh.
Ullmhaíonn an Bord Straitéisí Staidrimh cúig bliana, tar éis próisis chomhairligh fhairsing, le comhaontú ag an Rialtas. Déanann an Bord measúnú ar dhul chun cinn i gcur i bhfeidhm na straitéisí seo i dtuarascálacha rialta.
Ullmhaíonn an Phríomh-Oifig Staidrimh Clár Oibre Staidrimh Bliantúil comhdhlúite ina clúdaítear suirbhéanna staidrimh agus gníomhaíochtaí staidrimh eile.
Ullmhaíonn an Phríomh-Oifig Staidrimh Ráitis Straitéise trí bliana ina leagtar amach na príomhchuspóirí, na haschuir agus na straitéisí gaolmhara (lena n-áirítear úsáid acmhainní) don Phríomh-Oifig Staidrimh thar an tréimhse trí bliana. Déanann an Phríomh-Oifig Staidrimh cur síos ar dhul chun cinn i gcur i bhfeidhm na ráiteas straitéise seo i dTuarascálacha Bliantúla . Tá cáipéisí straitéise agus tuarascálacha bliantúla gaolmhara ar fáil anseo [en].
I Scéim Aicmithe Sonraí na Príomh-Oifige Staidrimh, déantar idirdhealú idir na catagóirí sonraí seo a leanas:
| Scéim Aicmithe Sonraí na Príomh-Oifige Staidrimh - Catagóirí agus fochatagóirí | ||
| Catagóir A | Gach micreashonraí staidrimh rúnda | |
| A1 | Gach micreashonraí staidrimh rúnda pearsanta | |
| A2 | Gach micreashonraí staidrimh rúnda gnó | |
| A3 | Comhaid Taighde Micreashonraí (RMFanna) | |
| Catagóir B | Taifid phearsanta nó taifid atá íogair ó thaobh na tráchtála de a úsáidtear le linn riarachán oifige | |
| Catagóir C | Sonraí scaipthe | |
| C1 | Eisiúintí, Táblaí agus Foilseacháin atá á n-ullmhú | |
| C2 | Eisiúintí, Táblaí agus Foilseacháin Foilsithe | |
| C3 | Táblaí nó anailís curtha ar fáil mar fhreagra ar cheisteanna ad-hoc | |
| Catagóir D | Gach eolas eile a taifeadadh i rith reáchtáil na hOifige | |
Sa scéim, leagtar amach na bunrialacha maidir le gach ceann de na catagóirí seo. Ceapadh na rialacha chun rúndacht agus slándáil na faisnéise a fhaightear ó dhaoine aonair, ó ghnólachtaí agus ó chomhlachtaí poiblí a chinntiú.
Áirítear sna taifid seo an fhaisnéis go léir a bhailítear go díreach chun críocha staidrimh na Príomh-Oifige Staidrimh i bhfiosruithe reachtúla nó deonacha ó dhaoine, ó theaghlaigh, ó ghnólachtaí agus ó ghnóthais, nó go hindíreach ó thaifid riaracháin na n-údarás poiblí a choinnítear ar cheistneoirí comhlánaithe, ar bhileoga oibre nó ar bhunachair sonraí.
Faoi Ailt 32 agus 33 den Acht Staidrimh, 1993, tugtar cosaint dhlíthiúil do rúndacht na faisnéise inaitheanta a bhailíonn an Phríomh-Oifig Staidrimh chun críocha staidrimh, i bhfiosruithe reachtúla nó deonacha, ó dhaoine aonair, ó theaghlaigh, ó ghnólachtaí agus ó ghnóthais eile, nó go hindíreach ó thaifid riaracháin na n-údarás poiblí [1] agus tá sé díolmhaithe ó fhorálacha an Achta um Shaoráil Faisnéise, 2014.
Déantar Faisnéis Staidrimh In-aitheanta a dhíothú go daingean nuair nach bhfuil gá léi a thuilleadh chun críocha staidrimh.
San fhaisnéis seo, cuimsítear:
Tugann an Phríomh-Oifig Staidrimh réamhfhógra gearr faoi thorthaí eisiúintí staidrimh áirithe chuig líon teoranta Ranna agus Gníomhaireachtaí Rialtais. Foilsítear sonraí an chleachtais réamheisiúna le haghaidh na n-eisiúintí seo ar shuíomh gréasáin na Príomh-Oifige Staidrimh (féach Beartas na Príomh-Oifige Staidrimh maidir le Rochtain Réamh-Eisiúna [en]).
Áirítear leis na taifid seo comhfhreagras le freagróirí suirbhé, comhfhreagras eile, bileoga oibre staidrimh, boinn micreashonraí agus taifid ilghnéitheacha staidrimh agus oibriúcháin eile a choinnítear ar pháipéar (ar Chomhaid Oifigiúla atá cláraithe leis an gClárlann lárnach nó comhaid oibre áitiúla) nó i bhfoirm leictreonach.
Áirítear leis na taifid seo treoracha suirbhé agus foirne allamuigh, lámhleabhair mhodheolaíochta, treoracha oibríochta, treoirlínte modheolaíochta agus próiseála, páipéir agus doiciméid chruinnithe an AE, agus taifid bhainistíochta staidrimh ilghnéitheacha eile a choinnítear ar pháipéar (ar Chomhaid Oifigiúla atá cláraithe leis an gClárlann lárnach nó comhaid oibre áitiúla) nó i bhfoirm leictreonach.
San fhaisnéis seo, cuimsítear:
Tá na doiciméid seo ar fáil ó na hAcmhainní Daonna.
Baineann na taifid seo le:
I measc na dtaifead seo tá comhaid agus doiciméid eile a bhaineann le Meastacháin bhliantúla, Cuntais Leithreasa, taifid ceannacháin agus caiteachais, conarthaí agus admhálacha AE, doiciméid tairisceana, íocaíochtaí le soláthraithe, cuntais mhionairgid, clár sócmhainní neamh-IT agus taifid ilghnéitheacha eile a bhaineann le cúrsaí airgeadais i bpáipéar nó i bhfoirm leictreonach.
Áirítear leis na taifid seo, ráitis straitéise, pleananna gníomhaíochta rannáin, pleananna gnó áitiúla, tuarascálacha, foilseacháin, tuarascálacha comhairleachta agus comhfhreagras ilghnéitheach eile, doiciméadú riaracháin agus faisnéis eile a choinnítear i bhfoirm páipéir nó leictreonach.
I measc na dtaifead TF tá sonraíochtaí agus cláir na gcóras ríomhaireachta, treoracha maidir le hoibriú ríomhairí agus feidhmchláir chórais, iarratais ar thograí, doiciméid tairisceana, taifid cheannaigh, comhfhreagras le soláthróirí, comhfhreagras eile, clár sócmhainní TF, tuarascálacha comhairliúcháin, bogearraí, ceadúnais bhogearraí, tuarascálacha deisce cabhraí, tuairiscí meastóireachta bogearraí/crua-earraí, iniúchtaí bogearraí, tuairiscí seirbhíse, pleananna athshlánaithe ó thubaistí, straitéis TF, ábhar oiliúna, doiciméadú riaracháin oiliúna, taifid úsáide córais, páipéir agus doiciméid chruinnithe náisiúnta agus idirnáisiúnta, agus comhaid, doiciméid agus taifid leictreonacha nó páipéir ilghnéitheacha eile a bhaineann le TF a choinnítear i Rannán TF nó rannóga.
Tá Meabhráin Tuisceana (MT) ag an bPríomh-Oifig Staidrimh le roinnt comhlachtaí poiblí chun comhoibriú sonraí feabhsaithe a chinntiú agus chun a chinntiú go mbaintear úsáid níos córasaí as sonraí riaracháin chun críocha staidrimh. Cabhraíonn na comhaontuithe sin leis an bPríomh-Oifig Staidrimh anailísí staidrimh níos leithne agus níos doimhne a tháirgeadh agus laghdú a dhéanamh ar an ualach riaracháin ar ghnólachtaí a eascraíonn as suirbhéanna na Príomh-Oifige Staidrimh. Tá an liosta reatha leagtha amach anseo.
I gcairt na Príomh-Oifige Staidrimh, leagtar amach tiomantas na hOifige maidir leis an tseirbhís ar féidir le custaiméirí a bheith ag súil léi agus iad ag déileáil leis an bPríomh-Oifig Staidrimh. Tá sé ar fáil ar shuíomh gréasáin na Príomh-Oifige Staidrimh ag Cairt Chustaiméara (PDF 299KB)
Tá an Phríomh-Oifig Staidrimh tiomanta do sheirbhís ardchaighdeáin a sholáthar do gach duine a dhéileálann leis an Oifig. Tá sonraí maidir le conas gearán a dhéanamh leagtha amach ag Nós Imeachta le Gearáin a Dhéanamh i gcás nach bhfuil duine sásta leis an tseirbhís a chuirtear ar fáil. Déileálfar le gearáin go pras, go neamhchlaonta agus faoi rún.
[1] Tugtar cosaint reachtúil chomhchosúil do thaifid bhreithe agus báis faoi Alt 2 den Acht um Staidreamh Beatha agus Clárú Breitheanna, Básanna agus Póstaí, 1952.